Núi Voi ở huyện An Lão, nơi Bùi Mộng Hoa từng ở ẩn.
Bùi Mộng Hoa (sách Nhân vật chí vựng biên thì chép là Bùi Mộng Ba) là nhân vật lịch sử cuối đời nhà Trần, từng đỗ Tiến sĩ, làm quan dưới triều vua Trần Nghệ Tông (Theo Trần kỷ, Bùi Mộng Hoa đậu Thái học sinh thời Trần Phế Đế), là người thẳng thắn, cương trực, trung quân, ái quốc. Về ông, sách Nhân vật lịch sử Hải Phòng tập 1, Nxb. Hải Phòng, 2000 cho biết:
“Bùi Mộng Hoa tên húy là Thành, Mộng Hoa là tên chữ, sinh ngày 15 tháng 3 năm Quý Tỵ (1353). Không rõ ngày mất. Ông người trang Hoa Chử, huyện An Lão, (nay là thôn Hoa Chử, xã Trường Thành, huyện An Lão). Tổ tiên xa của ông vốn người Châu Ái (Thanh Hóa), cuối đời Lý, nhân loạn di cư đến ở trang Hoa Chử lấy con gái họ Nguyễn ở trang này. Đến đời cháu trưởng là Bùi Đĩnh đỗ đạt làm quan đến tước quan nội hầu. Bùi Đĩnh là cha của Bùi Mộng Hoa, muộn con, tuổi đã cao mới sinh được Bùi Thành (Bùi Mộng Hoa). Bùi Thành từ nhỏ có tiếng nhân từ, hiếu nghĩa, lại học giỏi. Năm 26 tuổi ông đỗ Thái học sinh (học vị Tiến sĩ đời trần), làm quan dưới triều Nghệ Tông, Duệ Tông, Thuận Tông đời Trần, trải thăng từ chức Học sinh đến Tuyên phủ sứ châu Hóa. Khi làm quan, Bùi Mộng Hoa thường cương nghị thẳng thắn, gặp việc sai trái ông bắt bẻ, tranh biện, không e sợ kẻ quyền quý. Khi quân Chiêm xâm phạm bờ cõi, ông tham gia đánh địch, thắng lớn ở Cổ Vô, do đó được thăng Thiêm sự Khu mật viện, được ban thực ấp gồm hai trang Hoa Chử, Phương Chử (thuộc xã Trường Thành, huyện An Lão nay). Sau thấy Hồ Quí Ly lộ rõ ý muốn cướp ngôi nhà Trần, Bùi Mộng Hoa nhân dịp nhà vua cầu lời nói thẳng đã dâng sớ mượn lời đồng dao tố cáo Quí Ly thâm hiểm định dòm ngó ngôi báu”.
Sách Nhân vật chí vựng biên chép: “Mùa hạ đại hạn, Thượng hoàng Trần Nghệ Tông xuống chiếu cầu có người nói thẳng việc triều chính thuở ấy. Ông dâng thư có câu: “Thần nghe các trẻ con hát rằng: Thâm tai Lê sư, tất nhiên thái sư Lê Quí Ly có dị chí”. Thượng hoàng đem lời ấy bảo cho Quí Ly biết. Ông đành ẩn thân. Tuy nhiên, khi Quí Ly chuyên chính, vẫn có ý muốn dùng ông, hằng cho người vời đến, nhưng ông giả cách nghễnh ngãng mà từ chối”.
Tóm lược về Hồ Quý Ly: Là cháu ruột của mẹ vua Trần Nghệ Tông, Hồ Quý Ly làm tới chức Tể tướng nhà Trần, được vua Trần Nghệ Tông rất trọng dụng. Hồ Quý Ly thao túng triều chính, xúi vua giết những người không phục tùng mình. Năm 1394, khi Nghệ Hoàng chết, Hồ Quý Ly càng tỏ rõ ham muốn tiếm ngôi. Ông ép con rể là vua Trần Thuận Tông đi tu rồi sai người giết chết. Cháu ngoại của Hồ Quý Ly là Trần Thiếu Đế được sắp xếp lên ngôi khi mới 2 tuổi, sau 2 năm thì bị Hồ Quý Ly tiếm ngôi (năm 1400).
Năm Ất Hợi (1395) thấy Hồ Quí Ly tàn sát tôn thất nhà Trần, Bùi Mộng Hoa bàn cùng với trung úy Nguyễn Chính Đồng trả quan, từ chức về quê. Từ đây, Bùi Mộng Hoa mở trường dạy học, học trò theo khá đông, nhiều người thành đạt. Khi Hồ Quí Ly giết hại vua, lên ngôi, Bùi Mộng Hoa vào núi Voi (thuộc huyện An Lão) ở ẩn, Quí Ly cho mời nhưng ông không ra, hàng ngày luyện đan, hái thuốc, tu đạo tiên. Cũng năm Canh Thìn (1400) Quí Ly lại sai người đến bức ông phải ra làm quan. Ông bèn rời am đi đâu không rõ.
Về sự thẳng thắn và dũng cảm can gián vua, sách Nhân vật chí vựng biên kể:
Khi chúa Chiêm Thành Chế Bổng Nga đem quân xâm lược nước ta, quan trấn Quảng Oai Lê Bật ôn ra chống cự bị chết trận, Trần Nghệ tông quyết định chạy ra Đông Ngạn để tránh giặc, Bùi Mộng Hoa bèn để cả triều phục lội xuống nước níu thuyền ngự lại, xin nhà vua đừng bỏ đi, hãy cứ bình tĩnh ở lại liệu cách cứu nước, nhưng vua không nghe. (Sách Đại Việt Sử ký toàn thư chép: Năm 1371, vua Chiêm Thành là Chế Bồng Nga dẫn quân đánh Đại Việt, tới tận Thăng Long, đốt phá cung thất. Nhà vua phải trốn ra huyện Đông Ngàn, chờ khi quân Chiêm rút mới về)
Đức độ ông cao khiết, do đó ông cùng với Chu Vân An, Đặng Tảo, Trương Đỗ, Trần Đinh Thâm được nhân dân xưng tặng vào hàng cao sĩ.
Khi Thuận Tông lên ngôi, Quý Ly được tham gia chính sự, Mộng Hoa dâng sớ tâu rằng: “Thần nghe có câu đồng dao rằng: Thâm hiểm thay, Lê Thái sư” (Hồ Quý Ly nguyên là con nuôi họ Lê, sau khi cướp ngôi mới đổi lại họ Hồ). Từ đó mà suy thì Quý Ly tất có chí nhòm ngó ngôi cao”. Thượng hoàng Nghệ Tông lại lấy sớ ấy đưa cho Quý Ly xem, Hoa liền bỏ về ẩn cư, không ra nữa (sự kiện vào năm Quang Thái thứ 5 (1392).
Trong sách Thoát Hiên vịnh sử thi tập có in bài thơ do Bùi Mộng Hoa sáng tác, nội dung chữ Hán như sau:
Yếm kiến trung châu bộn cấu trần,
Dự tri thần khí thuộc quyền thần.
Nguy ngôn chung bất hồi thiên ý,
Cam tác lâm tuyền tỵ thế nhân.
(Thoát Hiên vịnh sử thi tập/Đặng Minh Khiêm, NXB Văn học, 2016)
Dịch nghĩa:
Ngán ngẩm nhìn lũ giặc dấy bụi ở trung châu,
Đoán biết trước ngôi báu thiêng liêng sẽ vào tay kẻ quyền thần.
Lời cảnh báo mối nguy hiểm cuối cùng chẳng làm Thiên tử hồi tâm,
Đành cam làm kẻ tránh đời ở chốn rừng sâu.
Bài thơ thể hiện tâm sự của Bùi Mộng Hoa là chán ngán chính sự cuối đời Trần khi giặc Chiêm xâm lăng và lòng lo cho mối họa mất ngôi của vua Trần, lộ rõ ý từ bỏ quan trường, lui vào núi ở ẩn.
Khi quân Minh xâm lược nước ta, ông thường dự bàn mưu lược với tôn thất nhà Hậu Trần, khuyến khích các nghĩa sĩ hi sinh cứu nước. Đến khi việc lớn không thành, ông lánh mình vào chốn núi sâu.
Với đức độ và lòng yêu nước như vậy, Bùi Mộng Hoa là nhân vật lịch sử đáng được tôn vinh. Tại quận Kiến An, thành phố Hải Phòng có con đường mang tên Bùi Mộng Hoa. Đường này thuộc địa phận phường Bắc Sơn quận Kiến An, Hải Phòng, khởi đầu từ ngã 3 giao nhau với các đường Lê Quốc Uy, Trần Thành Ngọ, chạy dài khoảng 200m và kết thúc khi gặp đường Phan Đăng Lưu.
Phạm Văn Thi, Hội KHLS Hải Phòng tổng hợp, giới thiệu.
