Miếu Kiến thờ ngài Trần Long (Chàng Rồng)
Thôn Tri Yếu, xã Đặng Cương huyện An Dương là ngôi làng có bề dầy lịch sử gắn liền với giai đoạn dựng nước và giữ nước từ thời các vua Hùng. Làng cách trung tâm huyện chừng 1,5km về phía tây nam.
Trong thời kỳ đổi mới nơi đây nổi tiếng với nghề trồng cây cảnh. Hai bên đường dẫn vào làng là hàng tùng thẳng tắp. Phía trái, trên gò đất, là ngôi miếu mới được trùng tu to đẹp, xây dựng theo lối kiến trúc cổ. Đây là ngôi miếu thờ một nhân vật lịch sử thời Hùng Vương thứ 18 có công hộ nước, an dân với tên gọi Chàng Rồng.
Đã bao đời nay huyền tích về ngôi miếu này được truyền miệng qua bao thế hệ người dân địa phương với cái tên Miếu Kiến, gắn liền với giai thoại về Thành Hoàng làng – Ngài Chàng Rồng (Trần Long), có vương phụ là Trần Lân – là khởi Thủy tổ họ Trần ở nước ta. Chàng Rồng là người con của vùng đất Quần Anh (nơi hội tụ các anh tài), nay là làng Tri Yếu (chốt phòng thủ trọng yếu xưa kia).
Làng Tri Yếu xưa kia là ấp Quần Anh thuộc phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương, là một làng cổ có lịch sử hình thành, phát triển cùng với lịch sử của dân tộc.
Theo thần tích của Thành Hoàng làng, vào thời Vua Hùng thứ 18, tức Hùng Duệ Vương, ấp Quần Anh thuộc vùng Duyên hải Bắc Bộ, luôn có giặc phương Bắc nhòm ngó, do đó vua Hùng Duệ Vương cử hai tướng là Cao Sơn và Quý Minh đến dẹp giặc.
Đến đất Quần Anh, hai người gặp được một người bản xứ có vóc dáng hơn người. Nghe đồn người này văn võ toàn tài, đức độ hơn người, hai vị tướng liền dò hỏi, thì biết đó là Chàng Rồng tức Trần Rồng.
Bản thần tích ba vị Đại vương Tri Yếu do Đông các đại học sỹ Nguyễn Bính soạn dưới triều Lê Anh Tông, niên hiệu Hồng Phúc năm đầu (1572) và Trạng nguyên Nguyễn Hiền, tước Hùng lĩnh Thiếu khanh Quân giám Bách thần sao y bản chính đời Lê Thánh Tông, niên hiệu Vĩnh Hựu năm đầu (1735) hiện lưu giữ tại di tích cho biết đôi nét về tiểu sử và sự nghiệp của 3 vị Thành hoàng trong đó có Chàng Rồng như sau:
Lúc bấy giờ, ở khu nông trại Tri Yếu có một người tên là Chàng Rồng. Cha mẹ sinh ra ông là Trần Lân và Nguyễn Thị Miễu, hiền hậu và có đức. Hai người ra sức làm điều thiện như xây cầu, đắp đường, dựng miếu, sửa chùa, tô tượng, đúc chuông…
Chuyện kể rằng, một hôm ông Trần Lân đi đánh cá bằng chiếc thuyền con, đi qua cửa biển Yên Hưng (Quảng Ninh) đến cửa biển Kỳ Hoa là nơi có thần thuồng luồng bay gây việc quái hại người, đã có nhiều thầy phù thủy cao tay có phép thuật màu nhiệm cũng không làm gì được nó.
Thuyền ông đến nơi thì trời vừa tối, ông cột thuyền trước cửa miếu thờ, mang rượu ra uống đến khi say mềm, nằm lăn ra ngủ. Nửa đêm, trông lên trên miếu, ông thấy một đám lửa sáng lòa hình quả quýt len trên xà. Ông cầm mác dài tới xem, thấy con thuồng luồng dài chừng 10 trượng, ông vung mác chém đứt đôi con vật.
Khi về thuyền ngủ, ông chiêm bao thấy một người mình đầy vẩy rồng, mặc áo giáp vẩy cá, đầu đội mũ hồng diêu từ dưới sông đi lên trước mặt ông lạy chào và nói: “Con là quan viên dưới thủy cung thuộc dòng dõi 50 người con theo cha (Lạc Long Quân) về biển ngày xưa. Vừa qua, thấy ông có công diệt trừ con yêu thuồng luồng, Thượng Đế khen ngợi nên cho con vào nhà đầu thai để báo ơn lớn, làm rạng danh gia đình”.
Về nhà đem chuyện chiêm bao kể lại cho bà nghe, bà nói: “Đêm rồi tôi cũng nằm mơ thấy con rồng đen phủ lên người, tôi nắm được cái vuốt thì tỉnh giấc”. Hai ông bà đều lấy đó làm mừng.
Sau đó, bà Nguyễn Thị Miễu có mang, sinh được một người con trai vào ngày 5 tháng 4 (Âm lịch), mặt tựa mặt rồng, mắt như mắt hổ. Ông bà vui mừng bèn đặt tên con trai là Chàng Rồng.
Lên 8 tuổi, Chàng Rồng đã tỏ rõ khí khái anh hùng, mưu trí, sức vóc hơn người. Chàng chạy nhanh như gió, có thể thu lôi đuổi chớp, có sức khỏe nhấc vạc bạt sơn. Khi 15 tuổi thân thể nở nang, văn võ toàn tài. Các trang hào kiệt tuấn tú quanh vùng xin dưới trướng có hàng trăm người.
Lại nói khi Cao Sơn và Quý Minh tới làng Tri Yếu, Chàng Rồng nguyện đưa theo các hào kiệt dưới trướng hàng phục. Hai ông cho mời song thân Chàng Rồng hỏi nguyên do, ông bà trình bày lại đầu đuôi chuyện gia cảnh. Hai ông biết rằng với người này trăm năm trước là đồng khí nhất nguyên, tức khắc kết nạp Chàng Rồng làm phó tướng.
Hai ông dừng lại ở Tri Yếu 10 ngày, các phụ lão trong ấp cùng lần lượt đến lạy tạ xin làm thần tử, rồi tiếp đó các địa phương xung quanh cũng đến thuần phục.
Từ đây, ba vị kết nghĩa anh em, đồng tâm hiệp lực dẹp yên quân giặc.
vSau chiến thắng, Chàng Rồng tâu với Hùng Duệ Vương xin phép được về quê phụng dưỡng cha mẹ già và cùng dân làng sinh cơ lập nghiệp. Trở lại quê hương, Chàng Rồng đã tìm gọi dân làng về quần tụ. Chàng Rồng còn bỏ tiền cứu dân, mua ruộng vườn và dạy dân chăn tằm dệt lụa, bảo đảm đời sống cho dânnnnđể lại ơn đức đến ngày nay.
Tương truyền, để kỉ niệm ngày dân làng về đoàn tụ, đại diện của bốn dòng họ trong làng là Trần, Nguyễn, Đỗ, Trương, mỗi họ trồng một cây thị (đến nay 3 cây thị đã mất, chỉ còn lại một cây của họ Trần vẫn cao to, xanh tốt).
Không bao lâu sau, Hùng Duệ Vương truyền ngôi cho Thục Phán An Dương Vương, quan lại trung thành với Vua Hùng cáo quan về quê, riêng Chàng Rồng, với tước Bình Nhung Hầu, thề không thờ hai chúa nên đã chống lại Thục Phán đến cùng. Khi bình định được giang sơn, Thục Phán cầm quân đánh Chàng Rồng.
Trong một trận tử chiến, Ngài đã hy sinh tại bãi sậy phía đông của làng. Lạ thay, ngay hôm sau, chỗ thi hài của Ngài đã bị mối đùn thành một đống cao. Biết là Ngài linh thiêng nên nhân dân đất Quần Anh đã sửa sang và xây một ngôi miếu bao quanh đống mối chứa thi hài Chàng Rồng và đặt tên là Miếu Kiến. Tên Miếu Kiến có từ đó cho đến ngày nay.
Các đời vua sau, xét công lao, đức độ của Ngài, đã sắc phong, cấp tiền bạc để nhân dân thờ cúng 4 mùa hương khói và xây dựng Đình Đông, thờ 3 vị thần hoàng có công với dân làng, với nước là Cao Sơn Đại Vương, Quý Minh Đại Vương và Chàng Rồng Đại Vương.
Trong quan niệm dân gian của nhân dân Tri Yếu, Miếu Kiến (thờ Thần Hoàng làng là Chàng Rồng), Đình Đông (thờ 3 vị Thần Hoàng Trần Long, Cao Sơn, Quý Minh) đều là những di tích lịch sử-văn hóa thiêng liêng.
Tượng Chàng Rồng được thờ ở miếu Kiến.
Hàng năm, từ ngày 7-10/2 (âm lịch) dân làng mở hội để tưởng nhớ công đức của Thần Hoàng làng, tổng kết một năm lao động, học tập, công tác của con em nhân dân trong làng, cầu mong năm mới mưa thuận, gió hòa, an khang thịnh vượng cho mọi người. Đây cũng là nét đẹp tín ngưỡng của nhân dân làng Tri Yếu.
Hàng năm, cứ vào ngày 8 tháng 2 âm lịch, dân làng rước sắc vua ban từ miếu Kiến về đình Đông mở hội; khi xong lại rước sắc về trả lại miếu Kiến.
Trong lễ hội rộn ràng, náo nhiệt người ta tổ chức Tế thần, thi bánh chưng, bánh giầy, đấu vật nhằm ôn lại phong tục thời Hùng Vương và thể hiện tinh thần thượng võ.
Miếu Kiến nằm trong cụm Di tích lịch sử đình-miếu Tri Yếu đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch cấp bằng công nhận Di tích lịch sử Quốc gia năm 1991, ngày càng được nhân dân địa phương quan tâm tu bổ khang trang, tố hảo. Đó cũng là việc làm thể hiện truyền thống “Uống nước nhớ nguồn của nhân dân ta”.
PV. Thi biên soạn theo thần tích đình Đông thôn Tri Yếu.
